The Digital Manipulus/Scotichronicon Project

Anno gracie m° cc° xcviii rex Anglie predictus male ferens dampna et angustis sibi et suis per Willelmum Wales multipliciter illatas, congregato grandi exercitu partes Scocie hostiliter intravit, habens secum in suum auxilium quosdam de nobilibus Scocie. Cui occurrens predictus Willelmus cum ceteris magnatibus dicti regni comisso gravi bello juxta Variam Capellam xi kl' augusti id est in festo Sancte Marie Magdalene, non sine gravi dampno tam procerum quam erga dictum Willelmum Cominenses habebant, cum suis complicibus campum deserentes illesi evaserunt. Cognita autem eorum malicia, antedictus Willelmus se et suos salvare desiderans per aliam viam fugere festinavit. Quos insequens ex adverso Robertus de Broys, cum inter utriusque milicie cohortes profunda et immeabilis vallis effossata appareret, fertur ipsum Robertum elata voce clamare ad Willelmum, querens quis eum coegit talia presumere ut in contrarium altipotencie regis Anglie et pocioris partis Scocie tam temerarie contenderet decertare. Ad quem fertur Willelmum huiusmodi dedisse responsum: 'Tua, O Roberte, Roberte, inhercia et effeminata ignavia me stimulant ad tui juris patrie liberacionem. Sed et nunc semivir de cubilibus ad aciem, de umbra ad solem progressurus, cuius corpus delicatum mollibus assuetum pondus prelii pro patrie proprie liberacione lorice onus segniter assumens, me sic presumentem quin forte et insipientem effecit, ed ad hec intentanda sive capescenda coegit.' Hiis dictis perniciori fuge consulens, ipse cum suis reposcit tuciora. Propter quod ipse Robertus quasi de gravi sompno evigilans, efficacia verborum Wales in tantum cor eius invasit quod ultra non habuit conceptum favere Anglicorum opinioni; unde seipso cotidie forcior effectus, conservabat omnia verba hec ab amico suo fideli prolata, conferens in corde suo.

Willelmo igitur Wales cum suis ex acie dilapsis, proth dolor, utriusque regni superbia et ardenti invidia, nobilis communitas Scocie per montes et colles, valles et planicies miserabiliter jacuit prostrata. Inter quos de numero nobilium valentissimus miles Johannes Senescallus cum suis Brandanis et Makduff comes de Fiffe cum eiusdem incolis penitus sunt extincti. Communiter autem dicitur Robertum de Broys, qui postea fuit rex Scocie sed tunc pro parte stetit regis Anglie, per suam industriam huic victorie occasionem prestitisse. Cum enim Scoti in suis aciebus persisterent invicti et nulla vi vel arte poterant penetrari, idem Robertus cum una acie cui preerat Anthonius de Bek unum montem longi itineris circumiens ex adverso post terga in Scotos irruit; et sic illi qui in parte anteriori impenetrabiles steterunt et invicti, a parte posteriori callide sunt superati. Et est notandum quod numquam vel raro legitur ab Anglicus Scotos fuisse superatos nisi invidia procerum vel fraude et decepcione indigenarum ad aliam partem se transferencium. Post predictam victoriam inimicis concessam per Scotigenarum prodicionem, intelligens idem Willelmus ex hiis et aliis probabilibus argumentis predictorum Comynensium et suorum fautorum manifestam nequiciam, eligensque magis subesse cum plebe quam cum eius ruina et gravi populi preesse dispendio, non diu post bellum Varie Capelle apud aquam de Forth officium custodis sponte dereliquit.

Post quem a Scotigenis electus est Johannes Comyn filius custos Scocie, qui stetit in eodem officio usque ad tempus quo idem Johannes venit ad pacem regis Anglie, anno scilicet proximo post conflictum de Roslyne. Sed infra idem tempus associatus est sibi Johannes de Sowlis per Johannem de Balliolo, tunc a carcere deliberatum et in terris de Balliolo commorantem. Qui curam et regimen diu non tenuit, sed pro eo quod simplex et minus rigorosus, aliquociens passus repulsam despectui habebatur. Propter quod Scociam reliquens secessit in Franciam et ibi mortuus est.