Cap. 30 (D.E.R. Watt et al. eds., vol.8, pp.308/310/312/314)
Et non solum huiusmodi arti musice per intervalla inventus est indulgere, sed, pro qualitate temporis et consonancia norum horum qui eius presenciam regiam ex intimis affectabant, absque aliquali desidia nunc operi artis literatorie et scripture, nunc protraccioni et picture, nunc in jardinis herbarum et arborum fructiferarum plantacioni et inserture, nunc in honestis ludis et solaciis ad refocillandum suorum sequacium animos sine offendiculo complacenti instabat cure. Nec enum ipsius regiam majestatem deterruit in quacumque arte mechanica honestis personis congrua discendi labor, vel sciencia que gravius necessitate ingruente solet affligere generosos. Sed quodammodo rex humilitatis et sciencie gracia contra consuetum sine alterius violencia se sibi prefecit petegogum et coactorem. Incredibili estu amabat scienciam scripturarum. Amabat et exercicium diversarum et laboriosarum practicarum. Unde translatus in Angliam tamquam alter Joseph ductus in Egiptum et si linguam quam noverat audivit, artes tamen mechanicas et sciencias morales quas non noverat didicit et intellexit. Unde Dominus erat cum eo, per quam erat vir in cunctis prospere agens. Testatur hoc sua mirabilis solercia in regione aliena, in qua presumptum erat ipsum olim numquam cum libertate reversurum ad propria, pro eo quod Anglie Henricus quintus conatus fuit subigere se et regnum Scocie sue dicioni et perpetue servituti, sicut patet per literas regi nostro per eundem traditas ad consenciendum premissis vel perpetuo carceribus deputari. Quos pocius elegit quam regnum Scocie servituti eius subicere, sicut patet per easdem patentes ante prologum huius libri xvi descriptas quarum tenor talis est:
Henricus dei gracia rex Anglie et Francie dominus Hibernie Jacobo regi Scotorum salutem et ut debite faciatis que hortamur. Quomodo antecessores nostri et progenitores reges Anglie jure superioritatis et directi dominii
ab antiquissimis retroactis temporibus videlicet a tempore Locrini filii Bruti regno Scocie et ipsius regibus in temporalibus et annexis eisdem prefuerunt, et ab ipsis regibus pro regno Scocie et eiusdem regni proceribus a
quibus habere valeant liegium homagium et fidelitatis juramentum receperunt, vos latere nullatenus dubitamus. Et ex quo idem antecessores et progenitores nostri a dictis temporibus et citra in possessione juris et dominii
predictorum vel quasi fuerunt, nos, eorundem juris et dominii possessionem continuantes, nichil novi innovantes sed jura et prerogativas corone nostre conservare volentes illesa prout ad id ex virtute per nos prestiti juramenti
sumus obligati, idcirco vos tenore presencium requirimus monemus et hortamur quatinus, consideratis Christiani sanguinis effusione aliisque periculis et dampnis que ex premissis si non fierent possent verisimiliter evenire,
nobis homagium et fidelitatem predictam facere, prout predecessores vestri juste et legitime reges Scotorum et presertim Willelmus qui Henrico ii° et Johanni filio suo, et Alexander qui Henrico tercio attavo et Eadwardo
tritavo nostris, et Johannes de Balliolo qui eidem Eadwardo regibus Anglie hiis quasi novissimis temporibus fecerunt, die lune xxiii° die mensis presentis augusti apud Edenburgh ubi tunc et ob hanc causam et eciam propter
pacem et tranquillitatem regnorum Anglie et Scocie esse intendimus futuro veniatis. Et vos omnes prelatos et proceres regni Scocie ad eosdem diem locum et actum venire faciatis. Certificantes vos et ipsos quod non ex
presumpcione seu elacione cordis nostri, sed ut vos ad debitum quo nobis astricti estis inducamus reqisicionem huiusmodi facimus; et vos hortamur eciam affectantes quia cicius et libencius causa et vigore istius nostre
requisicionis homagium et fidelitatem nobis debita faceretis quam, contumacia et rebellione vestris id causantibus, ad extendendum brachium potencie nostre provocaremur. In clemencia Summi Judicis qui tribuit unicuique quod
suum est confidentes speramus ut ipse vestris rebellione et obstinacia perseverantibus ad conservacionem juris nostri et confusionem emulorum nostrorum et rebellium in prosperitate dirigat actus nostros. In cuius rei
testimonium has literas fieri fecimus patentes apud villam de Novo Castro super Tyne, die sexto augusti anno regni nostri primo.
Henricus c' universis ducibus comitibus aliisque proceribus regni salutem et ut debite faciatis que hortamur. Eapropter nos regem scotorum per nostri certi tenoris literas requisivimus monuimus et hortabamur quatinus,
consideratis Christiani sanguinis effusione aliisque periculis et dampnis que ex premissis si non fierent veresimiliter possent evenire, nobis homagium et fidelitatem predictam prout predecessores sui juste et legitime rege
Scotorum regibus Anglie progenitoribus nostris a retroactis temporibus consueverunt, die lune xxiii presentis mensis augusti apud Edenburgh ubi tunc ob hanc causam et eciam propter pacem et tranquillitatem regnorum tam Anglie
quam Scocie esse intendimus futur veniat, prout in nostris literis inde confectis plenius continetur. Cum ergo in actis nostris inter reges Anglie et Scocie qui fuerunt habitis inter cetera reperimus quod ex vobis, a quibus
rex Anglie voluerit, sibi liegium homagium et fidelitatis juramentum facient et prestabunt, idcirco vos omnes et singulos tenore presencium requirimus quatinus prefatum regem Scocie ad faciendum premissa inducatis. Et si ipse
vestris exhortacionibus noluerit assentire, vos nihilominus dictis die et loco coram nobis compareatis, liegium homagium et fidelitatis juramentum nobis facturi, ceteraque acturi que qualitas acti exigerit, et de jure fuerint
facienda. Alioquin justiciam nostram prosequi intendimus prout de jure melius possumus et Divine placuerit Magestati. In cuius rei testimonium c'.
Ubi eciam non multa, quinymo pauca vel nulla, proprii redditus stipe suffultus, a natali solo in externa regione constitutus, quod quidem gradus est ad scienciam ob amorem discendi occasionem dedit ad studendum.* Ipse etenim erat non solum naturali ingenio callens, sed et morali philosophia multis eciam clare sciencie viris preditus et predoctus. Qui in tantum philosophiam et ceteras artes liberales in regno suo introduci affectans quod ad ipsius instanciam multiplicatis intercessionibus, et diversis literis propria manu cancellatis et signatis, cum tamen ipse pro tunc in captivitate fuerat detentus, pro privilegiis universitatis in ipso regno fiende summo pontifici scripsit et optinuit. Sue siquidem regie solercie convenire censeo quod scribit Alexander de naturis rerum.
Unde quidam:
Regna beata forent si vel contingeret esse
philosophos reges vel reges philosophari.
Notes (p.385, n.105):
"...here (*) Bower introduces another extra passage in MS CA:
Ut enim scribit Cassiodorus: 'Desiderabilis est litterarum erudicio que naturam laudabilem eximie reddit ornatam. Ibi enim prudens invenit, unde sapiencior fiat; ibi bellator reperit, unde animi virtute roboretur; inde princeps accipit, quomodo populos sub equalitate componat; vel alique in mundo potest esse fortuna, quam litterarum non qugeat gloriosa noticia.'
...The last clause of Bower's version fails to make sense, because he gives 'vel' instead of the original 'nec'."
This work is licensed under a Creative Commons
Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
The editor gratefully acknowledges that financial support for this project has been provided in the form of a 2015 Category A Research Grant partly funded by WLU Operating funds and partly by a General Research Grant awarded to WLU by the Social Sciences and Humanities Research Council of Canada (SSHRC). This website was updated in 2025 by Evan Morris, with funding from a WLU SSHRC Exchange: Digital Resource Grant.
